Tiến sĩ bác sĩ Nguyễn Văn Tuấn – Học Viện Quân Y

Tổng hợp từ Uptodate.2022

Tác dụng của NO:

Tác dụng ngay: giãn tiểu động mạch nên cải thiện vi tuần hoàn, tăng tuần hoàn tại chỗ, giúp nuôi dưỡng tổ chức tốt hơn. Vì vậy cung cấp đủ chất dinh dưỡng và cơ chất để tổng hợp NO giúp nhanh phục hồi vết thương, cải thiện thiếu máu cơ tim, thiếu máu não, thiếu máu các tổ chức và cải thiện cương dương ở nam giới cũng như khả năng tình dục của nữ giới.

Hậu quả thiếu NO kéo dài:gây giảm chức năng nội mạc động mạch, bị các chất Oxy hoá tấn công, kết hợp mỡ máu xấu (OxLDL) dễ bị lắng đọng xuống lớp dưới nội mạc động mạch, từ đó phát triển quá trình xơ vữa động mạch. Xơ vữa động mạch phát triển dần làm hẹp lòng mạch, mảng xơ vữa và cục máu đông sẽ gây nhồi máu cơ tim và đột quỵ nhồi máu não cũng như tắc động mạch ngoại vị. Như vậy có thể nói rằng NO chính là tác nhân chính, sớm nhất của quá trình xơ vữa động mạch.

Sơ đồ tổng hợp NO cần Arginin, O2, Acid folic (BH4) và tác dụng giãn mạch

1. Tổng hợp nitric oxide

Nitric Oxide (NO)được tổng hợp từ axit amin L-arginine bằng tổng hợp nitric oxide nội mô (NOS), dẫn đến sản xuất guanosine monophosphate nội bào (GMP).

Tổng hợp NO ở nội mạc động mạch, liên quan Acid folic

NO được tổng hợp bằng enzym từ L-arginine bởi ba dạng đồng dạng của NOS: loại tế bào thần kinh (nNOS, NOS1), cytokine-cảm ứng hoặc NOS đại thực bào (iNOS, NOS2) và loại nội mô (eNOS, NOS3). Cả ba enzym là các protein giống cytochrom P450, tạo điều kiện bổ sung nitơ guanidine của axit amin arginine vào oxy phân tử, tạo ra NO và nước. Nhiều loại tế bào, đáng chú ý nhất là tế bào nội mô, biểu hiện một cách cấu thành eNOS, tạo ra mức NO tương đối thấp được kiểm soát chặt chẽ bởi các yếu tố điều tiết. Ngược lại, iNOS bình thường không được biểu hiện, nhưng khi được gây ra bởi các cytokine gây viêm, có thể tạo ra một lượng lớn NO vượt xa so với lượng NO do eNOS tạo ra.

2. Chức năng oxit nitric

NO là chất trung gian nội tiết, hoạt động như angiotensin II và hormone chống bài niệu. NO được sản xuất và giải phóng bởi các tế bào riêng lẻ, dễ dàng thâm nhập vào màng sinh học của các tế bào lân cận, điều chỉnh một số dòng tín hiệu ở tế bào và các mô. Vì nó có thời gian bán hủy cực kỳ ngắn nên nó phát huy tác dụng cục bộ và tạm thời.

Đích tác động chính ở mức tế bào của NO là guanylate cyclase hòa tan có chứa heme. Sự kích thích của hợp chất này giúp tăng cường tổng hợp GMP tuần hoàn (cGMP) từ guanosine triphosphate, làm tăng nồng độ cGMP trong tế bào. Tác dụng của NO có thể được tăng cường bằng cách ức chế sự phân hủy cGMP, một quá trình được xúc tác bởi men phosphodiesterase.

Các mục tiêu tác động khác ở tế bào của NO có thể:

+ NO tương tác với các nhóm thiol trên protein và các phân tử nhỏ, tạo thành S-nitrosothiols. Việc bổ sung và loại bỏ S-nitrosothiols là một quá trình được kiểm soát chặt chẽ.

+ NO có thể nhắm mục tiêu các nhóm Fe / S tại các trung tâm xúc tác của protein, bao gồm cả hemoglobin

+ Sự hình thành peroxynitrit từ NO và gốc superoxide, xảy ra khi một lượng lớn NO được tạo ra, điển hình là do iNOS, có liên quan đến độc tính tế bào thông qua khuynh hướng của peroxynitrit là gây ra những thay đổi sau dịch mã trong dư lượng tyrosine của protein.

Tiến sĩ bác sĩ Nguyễn Văn Tuấn báo cáo tại Hội nghị dinh dưỡng Việt Nam

3. Tác dụng sinh học

Tác dụng sinh học của NO phụ thuộc vào nồng độ NO được tạo ra cũng như các đặc điểm cụ thể đối với tổ chức, đặc biệt là sự hiện diện và sản xuất thiols và superoxide:

– Giãn mạch: NO phát huy tác dụng giãn mạch thông qua kích thích guanylate cyclase hòa tan.

– Tạo mạch: NO và các yếu tố liên quan đến NO có thể đóng một vai trò trong sự phát triển của các tế bào thành mạch và mạch máu. NO là một chất ức chế sinh học đối với sự phát triển của cơ trơn. Ảnh hưởng của NO đối với sự phát triển cơ trơn thành mạch qua trung gian của cGMP. Ngoài việc ức chế sự phát triển của cơ trơn, NO cũng có thể thúc đẩy quá trình apoptosis.

– Tăng sinh tế bào nội mô: Trong khi NO và các chất kích hoạt GMP vòng khác ức chế sự phát triển của cơ trơn mạch máu, chúng không làm thay đổi tốc độ phát triển của tế bào nội mô. NO có xu hướng giảm thiểu sự kết dính tiểu cầu và tăng sinh cơ trơn mạch máu trong khu vực, nhưng sẽ không cản trở sự tăng sinh tế bào nội mô.

Tác dụng của NO:

Tác dụng ngay: giãn tiểu động mạch nên cải thiện vi tuần hoàn, tăng tuần hoàn tại chỗ, giúp nuôi dưỡng tổ chức tốt hơn. Vì vậy cung cấp đủ chất dinh dưỡng và cơ chất để tổng hợp NO giúp nhanh phục hồi vết thương, cải thiện thiếu máu cơ tim, thiếu máu não, thiếu máu các tổ chức và cải thiện cương dương ở nam giới cũng như khả năng tình dục của nữ giới.

Hậu quả thiếu NO kéo dài:gây giảm chức năng nội mạc động mạch, bị các chất Oxy hoá tấn công, kết hợp mỡ máu xấu (OxLDL) dễ bị lắng đọng xuống lớp dưới nội mạc động mạch, từ đó phát triển quá trình xơ vữa động mạch. Xơ vữa động mạch phát triển dần làm hẹp lòng mạch, mảng xơ vữa và cục máu đông sẽ gây nhồi máu cơ tim và đột quỵ nhồi máu não cũng như tắc động mạch ngoại vị. Như vậy có thể nói rằng NO chính là tác nhân chính, ngay từ ban đầu của quá trình xơ vữa động mạch.

Thiếu NO gây xơ vữa động mạch

Cơ chế xơ vữa động mạch do rối loạn mỡ máu

4. Tân sinh mạch máu bao gồm một số bước riêng biệt

+ Tăng tính thấm thành mạch và làm tan liên kết giữa nội mô và màng đáy

+ Di chuyển và gắn lại các tế bào nội mô

+ Sự tăng sinh và di cư của các tế bào nội mô và hình thành ống, là cấu trúc mạch máu thô sơ.

Có một mối quan hệ chặt chẽ giữa việc giải phóng NO và điều chỉnh sự tăng trưởng và phát triển của mạch máu. Chất P và các yếu tố tăng trưởng như yếu tố tăng trưởng nội mô mạch máu (VEGF) và yếu tố tăng trưởng nguyên bào sợi (FGF), tất cả đều kích thích giải phóng NO, tạo thành mạch mới; tăng tính thấm, di chuyển và tăng sinh các tế bào nội mô.

5. Các cơ chất cung cấp tổng hợp Nitric Oxide (NO)

Acid Folic tham gia tổng hợp NO

Tổng hợp NO thực hiện ở nội mạc động mạch, cần Arginine, Oxy và Acid Folic (Acid folic gián tiếp tạo Coenzyme BH4, BH4 tham gia trực tiếp quá trình tổng hợp NO).

Nhiều loại thực phẩm nguồn gốc tự nhiên có hàm lượng L-arginine thấp như các loại hạt (quả óc chó, quả phỉ, quả hồ đào, đậu phộng, hạnh nhân, hạt điều và hạt quả hạch Brazil, hạt vừng và hạt hướng dương), yến mạch, ngô, ngũ cốc, kiều mạch, gạo nâu, các sản phẩm từ sữa, cá, thịt đỏ, thịt gia cầm và sô cô la.

Thực phẩm cung cấp Acid folic: các loại đậu, trứng, rau xanh, củ cải đường, trái cây có múi, rau cải, gan bò, lúa mì, đu đủ. chuối, sữa…

Thực phẩm chức năng Homo BQ chứa 5 thành phần vitamin, trong đó Acid folic 1000mcg (1mg).

Tiến sĩ Nguyễn Văn Tuấn báo cáo vai trò NO trên hệ tim mạch