GIẢI PHẪU ĐỘNG MẠCH NÃO

Giải phẫu hệ động mạch não

Não được cấp máu thông qua bốn động mạch chính, gồm hai động mạch cảnh và hai động mạch đốt sống.

1. Hệ động mạch cảnh trong (Internal carotid artery – ICA)

1.1. Động mạch cảnh trong đoạn ngoài sọ (ở tầng cổ)

Động mạch cảnh chung tách ra thành hai động mạch: động mạch cảnh trong và động mạch cảnh ngoài ở ngang mức bờ trên sụn giáp. Đoạn cuối động mạch cảnh chung ở chỗ chia đôi và đoạn đầu động mạch cảnh trong phình ra gọi là hành cảnh. Động mạch chui qua lỗ động mạch cảnh ở mặt dưới xương đá, rồi qua ống động mạch cảnh ở trong xương đá và thoát ra khỏi ống ở đỉnh xương đá để vào trong sọ. Động mạch cảnh trong đoạn ngoài sọ không có ngành bên.

1.2. Động mạch cảnh trong, đoạn trong sọ

Động mạch cảnh trong đi vào xoang hang. Trong xoang hang, động mạch cảnh trong chạy dọc mặt ngoài của thân xương bướm (đoạn C₅), sau đó quặt ra trước và đi bên ngoài yên bướm dọc theo thành bên của xương bướm (đoạn C₄); sau đó quặt ngược ra sau đi dưới chân mấu giường trước (đoạn C₃). Sau khi ra khỏi xoang hang, nó xuyên vào màng cứng phía trong mấu giường trước và đi dưới thần kinh thị (đoạn C₂), tiếp đó nó đi trong khoang dưới nhện (đoạn C₁). Đoạn C₂, C₃, C₄ hợp thành siphon động mạch cảnh, từ sau chỗ tách ra động mạch mắt đến tận cùng chia ra động mạch não trước, động mạch não giữa, động mạch thông sau và động mạch mạch mạc trước.

Động mạch cảnh trong đoạn trong sọ não

1.3. Các ngành của động mạch cảnh trong

Động mạch não trên phim chụp cộng hưởng từ MRA

– Động mạch não trước (Anterior cerebral artery – ACA)

Hai động mạch não trước rất gần nhau và được nối bằng động mạch thông trước. Động mạch não trước chia  ra thành hai đoạn A₁ và A₂ :

+ Đoạn A₁ (còn gọi là đoạn ngang) tính từ chỗ xuất phát của động mạch não trước đến chỗ xuất phát của động mạch thông trước, có các nhánh:

• Các nhánh nhân đậu thể vân giữa
• Động mạch thông trước
• Động mạch quặt ngược Heubner

+ Đoạn A₂ từ thông trước cho tới chỗ phân đôi thành động mạch cạnh chai và động mạch chai viền chạy quanh thân và gối thể trai cho các nhánh:

• Động mạch mắt trán
• Động mạch trán cực
• Động mạch cạnh trai
• Động mạch trai viền
• Động mạch lồi trai

– Động mạch não giữa

Động mạch não giữa là nhánh tận lớn nhất của động mạch cảnh trong và được chia thành bốn đoạn chính.  

• Đoạn đầu động mạch não giữa (đoạn M₁, đoạn xương bướm): xuất phát từ chỗ chia nhánh động mạch cảnh trong ra phía ngoài chạy theo mấu giường trước 1 – 2cm và cho các nhánh nhân đậu – thể vân bên cấp máu cho hạch nền và cánh tay trước của bao trong.
• Đoạn đảo (M₂): từ đoạn M₂ đổi hướng ra ngoài để vào đáy khe Sylvius và nằm trên bề mặt thùy đảo và chia ra các nhánh cấp máu cho thùy đảo.
• Đoạn nắp (M₃): quặt ngược về phía sau để đi dọc theo bề mặt của nắp thùy đảo cấp máu cho bề mặt của vỏ não.
• Các đoạn tận (M₄, M₅): đi ra khỏi khe Sylvius lên bề mặt lồi phía ngoài của vỏ não, cấp máu hầu hết vỏ não và thùy trán, thùy đỉnh. Đặc biệt khu vực vỏ não quan trọng các vùng (vận động, cảm giác, ngôn ngữ).

Hình ảnh cộng hưởng từ động mạch nội sọ não (MRA)

– Động mạch mạc mạch trước: là một động mạch dài và nhỏ, nó đi ra phía sau, vòng quanh cuống não đi theo giải thị giác tới thể gối ngoài.

– Động mạch thông sau, rất ngắn, nó nối động mạch cảnh trong với động mạch não sau [130].

2. Các vòng nối của tuần hoàn não

Tưới máu cho não được đảm bảo an toàn nhờ tuần hoàn bàng hệ. Trong nhu mô não, giữa các khu vực trung tâm và ngoại vi có rất ít hoặc không có những nhánh mạch nối có tầm quan trọng về lâm sàng. Ngược lại giữa ngoài sọ và trong sọ, mạng nối các mạch rất quan trọng và phát triển tới mức khi có sự tắc mạch, kể cả các mạch lớn vùng cổ có thể vẫn không gây các triệu chứng lâm sàng. Mạng nối này chia làm 3 phần khác nhau:

– Mạng nối ngoài sọ: sự nối thông giữa hai động mạch cảnh trong và cảnh ngoài, giữa các nhánh cơ của động mạch sống lưng với các nhánh của động mạch chẩm.

– Mạng nối đáy sọ: giữa các nhánh tận của hệ động mạch cảnh trong và hệ động mạch đốt sống thân nền qua đa giác Willis. Vòng nối của đa giác Willis được coi là vòng nối quan trọng nhất bổ xung máu trong trường hợp có tắc một động mạch não lớn trong sọ.             

– Mạng nối nông của bề mặt vỏ não: giữa các nhánh động mạch tận thuộc hệ động mạch nối chằng chịt trên bề mặt vỏ não. Mạng lưới này được coi là nguồn tưới máu bù quan trọng giữa khu vực động mạch não trước với động mạch não giữa; động mạch não giữa với động mạch não sau; và động mạch não trước với động mạch não sau.

3. Một số bệnh lý của động mạch não

3.1. Phình động mạch não

3.2. Hẹp động mạch não do xơ vữa động mạch

3.3. Dị dạng động tĩnh mạch não (AVM)

Tiến sĩ bác sĩ Nguyễn Văn Tuấn, Giảng viên thần kinh, Chủ nhiệm bộ môn Phục hồi chức năng, Bệnh viện Quân y 103 – Học viện Quân y. ĐT 0912.717785